హనుమాన్ బాహుక స్తోత్రం

ఛప్పయ

సింధు తరన, సియ-సోచ హరన, రబి బాల వరన తను |

భుజ విసాల, మూరతి కరాల కాలహుకో కాల జను ||

గహన-దహన-నిరదహన లంక నిఃసంక, బంక-భువ |

జాతుధాన-బలవాన మాన-మద-దవన పవనసువ ||

కహ తులసిదాస సేవత సులభ, సేవక హిత సన్తత నికట |

గున గనత, నమత, సుమిరత జపత సమన సకల-సంకట-వికట ||1||

వివరణ : హనుమంతుడు శతయోజన విస్తీర్ణమైన సముద్రమును లంఘించి, సీతాదేవి శోకమును పోగొట్టినవాడు. ఉదయకాల సూర్యునివంటి దేహకాంతి కలవాడు. విశాలములైన భుజములు కలవాడు, భయంకరమైన ఆకారము కలవాడు, యమునికే యమునివంటి వాడు. లంకను దహించినవాడు. బలవంతులగు రాక్షసుల గర్వమణచినవాడు. అట్టి పవననందనుని గురించి తులసీదాసు ఇలా చెప్తున్నారు. ఆ హనుమంతుడు సేవచేయువారికి సులభముగా ప్రసన్నుడగువాడు. తన భక్తులను అనుగ్రహించడానికి ఎప్పుడూ వారి సమీపమందే కాచి ఉండేవాడు. తన గుణములను గానముచేయువారిని, నమస్కరించువారిని, స్మరించువారిని, జపించువారిని అన్నిరకాల కష్టాల నుండి రక్షించువాడు.

స్వర్ణ-శైల-సంకాస కోటి-రవి తరున తేజ ఘన |

ఉరవిసాల భుజ దండ చండ నఖ- వజ్ర వజ్రతన ||

పింగ నయన, భృకుటీ కరాల రసనా దసనానన |

కపిస కేస కరకస లగూర, ఖల-దల-బల-భానన ||

కహ తులసిదాస బస జాసు ఉర మారుతీసుత మూరతి వికట |

సంతాప పాప తేహి పురుష పహిం సవనేహుఁ నహి ఆవత నికట ||2||

వివరణ : హనుమంతుడు- బంగారుమయమైన మేరు పర్వతముతో సమానమైన శరీరము కలవాడు, కోటి మధ్యాహ్న సూర్యులతో సమానమైన అనంత తేజస్సు కలవాడు, విశాలమైన వక్షస్థలం కలవాడు, అత్యంత బలమైన భుజములు కలవాడు, వజ్రాయుధంతో సమానమైన గోళ్ళు కలవాడు, వజ్రముతో సమానమైన గట్టి శరీరము కలవాడు, పింగళవర్ణము కల నేత్రములు కలవాడు, భయంకరమైన కనుబొమలు, నాలుక, దంతములు కలవాడు. బూదిరంగు వెంట్రుకలు, దుష్టులను నాశనం చేయగల గట్టి తోక కలవాడు. అలాంటి మారుతిని గురించి తులసీదాసు ఇలా అంటున్నారు. “పై రీతిగా ఉండే హనుమంతుని భయంకర రూపం ఎవ్వరి హృదయంలో ఉంటుందో- వారిని దుఃఖ, పాపములు కలలో కూడా సమీపించలేవు. భయమునకే భయము కలిగించే ఈ హనుమద్రూపమును స్మరించడం వలన సర్వ దుఃఖములు, పాపములు తొలగిపోతాయి”

ఝూలనా

పంముఖ-ఛముఖ భృగుముఖ్య – భట- అసుర- సుర, సర్వ సరి సమర సమరత్థ సూరో |

బాంకురో దీర బిరుదైత బిరుదావలీ, వేద వందీ వదత పై జపూరో ||

జాసు గునగాథ రఘునాథ కహ జాసుబల, విపుల జల భరిత జగ జలధి ఝూరో |

దువన దల దమనకో కౌన తులసీస హై, పవన కో పూత రజపూత రూరో ||3||

వివరణ : పంచముఖుడైన పరమేశ్వరుడు, షణ్ముఖుడైన కుమారస్వామి, పరశురాముడు వంటివారు, దేవతలు, రాక్షసులు మొదలైన వారు యుద్ధంలో ఎదురునిలిచినా, హనుమంతుడు విజయం సాధించగల వీరుడు, ధీరుడు. అతని పరాక్రమముచే అపారమైన సంసారజలధి ఇంకిపోయిందని స్వయముగా శ్రీరామచంద్రుడే పొగడెను. అట్టి- తులసీదాసుయొక్క స్వామి, సుందరరూపుడు అయిన పవనసుతుడు తప్ప, రాక్షస సేనను ఇంకెవరు నాశనం చేయగలరు?

ఘనాక్షరీ

భానుసోం పఢన హనుమాన గఏ భానుమన, అనుమాని సిసు కేలి కియో ఫేర ఫారసో |

పాఛిలే పగని గమ గగన మగన మన, క్రమ కో న భ్రమ కపి బాలక బిహార సో ||

కౌతుక బిలోకి లోకపాల హరిహర విధి, లోచనని చకాచౌంధీ చిత్తని ఖబార సో|

బల కైంధో బీర రస ధీరజ కై, సాహస కై, తులసీ సరీర ధరే సబని సార సో ||4||

వివరణ : హనుమంతుడు సూర్యభగవానుని వద్ద విద్యనభ్యసించడానికి వెళ్ళాడు. సూర్యుడు అతని కోరికను పిల్లవాని చిలిపి చేష్టలుగా తలచి, తాను ఒక చోట ఉండేవాడిని కానని, గురుశిష్యులకు సాన్నిహిత్యము లేక విద్యాభ్యాసం ఎలా కుదురుతుంది అని తిరస్కరించాడు. కాని హనుమంతుడు- సూర్యుని దిక్కు తిరిగిఉండి అనగా గురువుకు అభిముఖుడయి, అడుగులు వెనుకకు వేస్తూ, ఆకాశంలో ప్రయాణిస్తూ, ఏ మాత్రము లోటులేని రీతిగా విద్యాభ్యాసం చేశాడు. ఇటువంటి ఆశ్చర్యకరమైన సంఘటనను ఇంద్రాది లోకపాలురు, సృష్టి, స్థితి లయకారులైన బ్రహ్మ, విష్ణు, మహేశ్వరులు ఎంతో సంతోషంతో చూశారు. అటువంటి ఆ హనుమంతుని గొప్పతనమును చూచి దేవతలు “ఇటువంటి బలము, వీరత్వము, ధైర్యము ఎక్కడా ఎరుగము. ఇది పౌరుషమా? లేక వీటన్నింటి యొక్క సారమే శరీరము ధరించడం వలన ఈ రూపం ఏర్పడిందా? అనుకున్నారు” అని ఆంజనేయుని గురించి తులసీదాసు చెప్తున్నాడు.

భారత మేం పారథ కే రథ కేథూ కపిరాజ, గాజ్యో సుని కురురాజ దల హల బల భో |

కహ్యో ద్రోన భీషమ సమీర సుత మహాబీర, బీర-రస-బారి-నిధి జాకో బల జల భో ||

బానర సుభాయ బాల కేలి భూమి భాను లాగి, ఫలఁగ ఫలాఁగ హూతేం ఘాటి నభ తల భో |

నాఈ-నాఈ-మాథ జోరి-జోరి హాథ జోధా జో హైం, హనుమాన దేఖే జగజీవన కో ఫల భో ||5||

 వివరణ : మహాభారత సంగ్రామంలో హనుమంతుడు అర్జునుని రథ పతాకమున నుండి చేసిన గర్జన విని, దుర్యోధనుని సైన్యం కలవరపడింది. ద్రోణాచార్యుడు, భీష్మపితామహుడు ఇలా అన్నారు. “అతడు మహాబలవంతుడగు హనుమంతుడు. అతని బలము వీరరసమను మహాసముద్రంలోని జలమువలె అంతులేనిది. సహజమగు బాలక్రీడవలె భూమినుండి సూర్యుని వద్దకు ఎగురుటలో ఆకాశమండలమంతా ఒక్క అడుగుకు లోబడింది”. ఈ మాటలు విన్న యోధులందరూ శిరస్సులు వంచినవారై చేతులు జోడించి అహంకారము వీడి చూశారు. ఈ రీతిగా హనుమంతుని దర్శనం ద్వారా వారు ప్రపంచమున ఈ బ్రతికియున్న ఫలమనుభవించారు.

గో-పద పయోధి కరి, హోలికా జ్యోం లాఈ లంక, నిపట నిఃసంక పర పుర గల బల భో |

ద్రోన సో పహార లియో ఖ్యాల హీ ఉఖారి కర, కందుక జ్యోం కపి ఖేల బేల కైసో ఫల భో ||

సంకట సమాజ అసమంజస భో రామ రాజ, కాజ జుగ పూగని కో కరతల పల భో |

సాహసీ సమత్థ తులసీ కో నాఈ జా కీ బాఁహ, లోక పాల పాలన కో ఫిర థిర థల భో ||6||

వివరణ : సముద్రమును ఆవుగిట్ట పరిమాణమున్నట్టుగా అవలీలగా దాటి, లంకలో భోగిమంటలు వేసినట్లు దగ్ధం చేసి, శత్రునగరాన్ని గందరగోళముగా, భీతావహంగా మార్చాడు. మహాపర్వతమైన ద్రోణాద్రిని అవలీలగా పెళ్ళగించి బంతివలె ఎత్తివేశాడు. అంతటి పర్వతం అతనికి మారేడుపండువలె ఆటవస్తువైనది. రామరాజ్యంలో అంతులేని క్లిష్టదశ ఏర్పడింది. ఆ సమయంలో హనుమంతుని పరాక్రమము వలన కొన్ని యుగముల వరకు కాని పని సులభమైనది. తులసీదాసుకు స్వామియైన హనుమంతుడు గొప్ప సాహసవంతుడు, సమర్ధవంతుడు. అతని భుజములు లోకపాలురను సైతం స్థిరంగా నిలుపగలవు.

కమఠ కీ పీఠి జాకే గోడని కీ గాడైం మానో, నాప కే భాజన భరి జల నిధి జల భో |

జాతుధాన దావన పరావన కో దుర్గ భయో, మహా మీన బాస తిమి తోమని కో థల భో ||

కుమ్భకరన రావన పయోద నాద ఈధన కో, తులసీ ప్రతాప జాకో ప్రబల అనల భో |

భీషమ కహత మేరే అనుమాన హనుమాన, సారిఖో త్రికాల న త్రిలోక మహాబల భో ||7||

వివరణ : తాబేలు వీపున హనుమంతుని పాదముద్రవలన ఏర్పడిన బిలం- సముద్ర జలమును కొలువడానికి కొలపాత్ర లాగా అయ్యింది. హనుమంతుడు రాక్షసులను నాశనం చేసే సందర్భంలో ఆ సముద్రమే వారు పరుగెత్తి దాక్కొనుటకు ఒక దుర్గమైనది. అదే నేడు పెద్దపెద్ద జలచరములు నివసించడానికి స్థానమైనది. రావణుడు, కుంభకర్ణుడు, ఇంద్రజిత్తు అనే ఇంధనం తగలబడడానికి- ఎవరి ప్రతాపము ప్రచండాగ్ని అయినదో, అట్టి హనుమంతుని గూర్చి భీష్మపితామహుడు ఇలా అనెను. నాకు తెలిసిన మేరకు ముల్లోకాలలో భూతభవిష్యద్వర్తమాన కాలములన్నిటిలో హనుమంతునితో సమానమైన అత్యంత బలవంతుడు ఎవ్వరూ లేరు.

దూత రామ రాయ కో సపూత పూత పౌనకో తూ, అంజనీ కో నన్దన ప్రతాప భూరి భాను సో |

సీయ-సోచ-సమన, దురిత దోష దమన, సరన ఆయే అవన లఖన ప్రియ ప్రాణ సో ||

దసముఖ దుసహ దరిద్ర దరిబే కో భయో, ప్రకట తిలోక ఓక తులసీ నిధాన సో |

జ్ఞాన గునవాన బలవాన సేవా సావధాన, సాహేబ సుజాన ఉర ఆను హనుమాన సో ||8||

వివరణ : శ్రీ హనుమంతుడు శ్రీరామచంద్ర ప్రభునకు దూత, వాయుదేవునకు యోగ్యుడైన కుమారుడు, అంజనాదేవికి ఆనంద సంధాయకుడు, అసంఖ్యాక సూర్యులతో సమానమైన తేజస్సు కలవాడు, సీతాశోక వినాశకుడు, పాపములను, అవగుణములను తొలగించువాడు, శరణాగత రక్షకుడు, లక్ష్మణునకు ప్రాణసమానమైనవాడు. అట్టివాడు ఈ తులసీదాసుయొక్క దుస్సహ దారిద్ర్య రూపియగు రావణుని నాశనము చేయుటకై ముల్లోకములందు ఆశ్రయరూపుడై ప్రకటమగుచున్నాడు. ఓ జనులారా! మీరు జ్ఞానవంతులు, గుణవంతులు, బలవంతులు, సేవాభావులు కావాలనుకుంటే, ఎల్లవేళలా జాగరూకుడై ఉండే హనుమంతునివంటి దేవుని- హృదయమున నిలుపుకొనండి. హనుమంతుడు సర్వశక్తి సమన్వితుడగుట వలన ఏ కోరికలు కలవారయినా అతనినే ప్రార్ధించి పొందవచ్చును.

దవన దువన దల భువన బిది త బల, బేద జస గావత బిబుధ బందీ ఛోర కో |

పాప తాప తిమిర తుహిన నిఘటన పటు, సేవక సరోరుహ సుఖద భాను భోర కో ||

లోక పరలోక తేం బిసోక సపనే న సోక, తులసీ కే హియే హై భరోసో ఏక ఓర కో |

రామ కో దులారో దాస బామదేవ కో నివాస| నామ కలి కామతరు కేసరీ కిసోర కో ||9||

వివరణ: దానవసేనను నాశనం చేయడంలో ఎవరి   పరాక్రమము విశ్వవిఖ్యాతమైనదో, దేవతలను కారాగారమునుండి విడిపించుటలో హనుమంతుని మించిన సమర్థుడు వేరొకడు లేడని, ఎవరినిగూర్చి వేదములు కీర్తిగానమొనర్చుచున్నవో, అట్టి ఆంజనేయుడు- పాపమను అంధకారమును, కష్టమును తొలగించుటలో సమర్థుడై, సేవకులను కమలములను తరింపచేయుటలో ప్రాతఃకాల సూర్యునితో సమానమైనవాడు. తులసీదాసు హృదయంలో ఒక్క హనుమంతుని గూర్చిన స్మరణ తప్ప కలలో కూడా ఐహిక, లౌకిక చింతన లేదు. ఎట్టి శోకమూ లేదు. శ్రీరామచంద్రునకు ప్రేమాస్పదుడు, శివస్వరూపుడు, కేసరి తనయుడు అయిన హనుమంతుని నామమే కలికాలములో కల్పవృక్షంతో సమానము. హనుమన్నామ స్మరణవలన కోరిన కోరికలన్నీ తీరును.

మహాబల సీమ మహా భీమ మహాబాన ఇత, మహాబీర బిదిత బరాయో రఘుబీర కో |

కులిస కఠోర తను జోర పరై రోర రన, కరునా కలిత మన ధారమిక ధీర కో ||

దుర్జన కో కాలసో కరాల పాల సజ్జన కో, సుమిరే హరన హార తులసీ కీ పీర కో |

సీయ-సుఖ-దాయక దులారో రఘునాయక కో, సేవక సహాయక హై సాహసీ సమీర కో ||10||

 వివరణ : ఓ హనుమంతా! పరాక్రమం అనేదానికి నీవే హద్దువు. మిక్కిలి భయంకరమగు ఆకారము కలవాడవు. గొప్ప వీరుడవు. రఘునాథునిచే ఎంచబడిన మహాబలవంతుడవు, విఖ్యాతుడవు అయిన యోధుడవు. వజ్రముతో సమానమైన, కఠోరమైన శరీరము కల నీవు విజృంభించుటవలన యుద్ధరంగమున కోలాహలం ఏర్పడును. నీవు సుందరుడవు, కరుణామయుడవు. ధైర్యమునకు స్థానమగు నీవు- మనస్ఫూర్తిగా ధర్మాచరణమొనర్చువాడవు. దుష్టులకు యమునితో సమానుడవు. భయంకరుడవు. సజ్జనులను పాలించువాడవు. స్మరణమాత్రముననే తులసీదాసు దుఃఖములను హరించువాడవు. సీతాదేవికి సుఖదాయకుడవు. శ్రీరామచంద్రునకు ప్రీతిపాత్రుడవు. సేవకజనులకు సహకారమొనర్చుటలో సాహసశీలివి.

రచిబే కో బిధి జైసే, పాలిబే కో హరి హర, మీచ మారిబే కో, జ్యాఈబే కో సుధాపాన భో |

ధరిబే కో ధరని, తరని తమ దలిబే కో, సోఖిబే కృసాను పోషిబే కో హిమ భాను భో ||

ఖల దుఃఖ దోషిబే కో, జన పరితోషిబే కో, మాఁగిబో మలీనతా కో మోదక దుదాన భో |

ఆరత కీ ఆరతి నివారిబే కో తిహుఁ పుర, తులసీ కో సాహేబ హఠీలో హనుమాన భో ||11||

వివరణ : నీవు సృష్టి రచనయందు బ్రహ్మవు. పాలన చేయుట యందు విష్ణుడవు. సంహరణయందు రుద్రుడవు. బ్రతికించుట యందు అమృతసమానుడవు. భూదేవివలె భరించువాడవు. అంధకారమును నాశనం చేయడంలో సూర్యుడవు. వ్రేల్చుటలో అగ్నివి. పోషణ మొనర్చుటలో చంద్రసూర్య స్వరూపుడవు. దుర్మార్గులను దుఃఖపెట్టుటలో, సేవకులను సంతోషపరచుటలో, అట్లే యాచకత్వమను మాలిన్యమును తొలగించుటలో వరప్రదాతవు. తులసీదాసుయొక్క స్వామి అయిన హనుమంతుడు, ముల్లోకాలలోని దుఃఖితుల దుఃఖములను తొలగించుటకు ప్రతిజ్ఞచేసి ఉన్నాడు. రామరహస్యోపనిషత్తునందలి శ్రీ హనుమంతుని ప్రతిజ్ఞను భావించి, అతనిని వేడుకొని, జనులు సర్వదుఃఖములనుండి బయటపడెదరు.

సేవక స్యోకాఈ జాని జానకీస మానై కాని, సానుకూల సూలపాని నవై నాథ నాఁక కో |

దేవీ దేవ దానవ దయావనే హ్వై జోరైం హాథ, బాపురే బరాక కహా ఔర రాజా రాఁక కో ||

జాగత సోవత బైఠే బాగత బినోద మోద, తాకే జో అనర్థ సో సమర్థ ఏక ఆఁక కో |

సబ దిన రురో పరై పూరో జహాఁ తహాఁ తాహి, జాకే హై భరోసో హియే హనుమాన హాఁక కో ||12||

వివరణ : హనుమంతుని సేవను చూసి జానకీపతి శ్రీరామచంద్రుడు అంత గొప్పవాని సేవను పొందడానికి సంకోచించాడు. కృతజ్ఞతలో మునిగిపోయాడు. సాక్షాత్తు పరమశివుడే హనుమంతుని అంశయై నిలిచాడు. స్వర్గాధిపతియైన ఇంద్రుడే నమస్కరిస్తున్నాడు. దేవి-దేవతలు, దానవులు సైతం హనుమంతుని దయను అర్ధిస్తూ చేతులు జోడిస్తున్నారు. ఇక దిక్కులేనివారు, దరిద్రులు, దుఃఖితులగు రాజులు, సామాన్యుల విషయము చెప్పునదేమి? మెలకువలోనూ, నిద్రలోనూ, కూర్చున్నా, కదులుతున్నా, ఆనందమగ్నులై ఉన్నా, ఆ హనుమంతుని సేవకులకు అపకారము తలపెట్టగలవారు లేరు. ఎవరి హృదయంలో అంజనానందనుని కృపపై సంపూర్ణ విశ్వాసమున్నదో- వారు ఎప్పుడైనా, ఎక్కడైనా సంపూర్ణ మనోరథులవుతారు. వారిని- ఎవ్వరూ, ఎప్పుడూ ఏమీ చేయలేరు. హనుమత్సేవకుల కోరికలన్నీ తీరును.

సానుగ సగౌరి సానుకూల సూలపాని తాహి, లోకపాల సకల లఖన రామ జానకీ |

లోక పరలోక కో బిసోక సో తిలోక తాహి, తులసీ తమాఇ కహా కాహూ బీర ఆనకీ ||

కేసరీ కిసోర బన్దీఛోర కే నేవాజే సబ, కీరతి బిమల కపి కరునానిధాన కీ |

బాలక జ్యోం పాలి హైం కృపాలు ముని సిద్ధతా కో, జాకే హియే హులసతి హాఁక హనుమాన కీ ||13||

వివరణ: ఎవరి హృదయములో రక్షకుడైన హనుమంతుని దివ్య రూపము విలసిల్లుతూ ఉంటుందో, అట్టివారిపై పార్వతీపరమేశ్వరులు, సమస్త లోకపాలురు, శ్రీరామచంద్ర ప్రభువు, జానకీదేవి, లక్ష్మణుల అనుగ్రహము ప్రసరించును. శోకములను తొలగించుకోవడానికి ముల్లోకములలో వేరెవ్వరో వీరులను ఎందుకు ఆశ్రయిస్తారు? దయానిలయుడు, కేసరినందనుడు, కీర్తిశాలి అగు హనుమంతుడు ప్రసన్నుడైనచో సిద్ధముని మనుజగణమంతటిపై దయాభావము కలిగి చిన్న పాపలను పాలించినట్లు పాలింపగలడు. కరుణానిలయుడగు కపీశ్వరునికి అంతటి బిరుదు కలదు. దానిని సార్థకం చేస్తూ తనను నమ్మినవారిని అతడే రక్షించగలడు.

కరునానిధాన బలబుద్ధి కే నిధాన హౌ, మహిమా నిధాన గునజ్ఞాన కే నిధాన హౌ |

బామ దేవ రుప భూప రామ కే సనేహీ, నామ, లేత దేత అర్థ ధర్మ కామ నిరబాన హౌ ||

ఆపనే ప్రభావ సీతారామ కే సుభావ సీల, లోక బేద బిధి కే బిదూష హనుమాన హౌ |

మన కీ బచన కీ కరమ కీ తిహూఁ ప్రకార, తులసీ తిహారో తుమ సాహేబ సుజాన హౌ ||14||

వివరణ : ఓ హనుమంతా! నీవు దయకు నిలయుడవు. బుద్ధిబలమునకు స్థానము. ఆనందమహిమకు స్థావరము. గుణ – జ్ఞానములకు ఉనికిపట్టువు. శివ స్వరూపుడవు. రామచంద్ర ప్రభువు చెలికాడవు. ధర్మార్థ కామమోక్షములు ప్రసాదించువాడవుగా పేరొందినవాడవు. నీవు స్వయం ప్రతిభ కలవాడవు. సీతాపతియగు శ్రీరామచంద్రుని శీల స్వభావములవలన నిష్ఠ కలవాడవు. లోకరీతులందు, వేదవిధులందు పండితుడవు. త్రికరణశుద్ధిగా తులసీదాసు నీ భక్తుడు. నీవు సమర్థుడవగు స్వామివి. సర్వజ్ఞుడవగు నీకు నేను పూర్ణ భక్తుడను.

మన కో అగమ తన సుగమ కియే కపీస, కాజ మహారాజ కే సమాజ సాజ సాజే హైం |

దేవబందీ ఛోర రనరోర కేసరీ కిసోర, జుగ జుగ జగ తేరే బిరద బిరాజే హైం |

బీర బరజోర ఘటి జోర తులసీ కీ ఓర, సుని సకుచానే సాధు ఖల గన గాజే హైం |

బిగరీ సఁవార అంజనీ కుమార కీజే మోహిం, జైసే హోత ఆయే హనుమాన కే నివాజే హైం ||15||

వివరణ : ఓ కపిరాజా! శ్రీరామచంద్ర మహారాజుయొక్క కార్యము కొరకై కావలసిన సాధన సంపత్తినంతను సిద్ధము చేసికొని, మనసా భావించుటకు కూడా సాధ్యముకాని కార్యమును, నీ శరీరముతోడనే యొనర్చి సులభసాధ్యము చేసితివి. ఓ కేసరీకిశోరమా! నీవు దేవతలను బందిఖానానుండి విడిపించువాడవు. సంగ్రామ రంగమున కోలాహలము వ్యాపింపజేయువాడవు. నీ నామావళి యుగయుగాలుగా జగత్తున విరాజిల్లుచున్నది. ఓ వీరాగ్రేసరా! సజ్జనులు ఆందోళన, విచారము చెందునట్లు, దుర్జనులు సంతోషించునట్లుగా నీ శక్తి అంతా తులసీదాసుపై ఎందుకు నిమగ్నము చేయబడినది? (అనగా చేయలేదని నిష్టుర వాక్కులు) ఓ అంజనీనందనా! నా భ్రష్టవాక్కును సంస్కరించి, నీ అనుగ్రహమునకు పాత్రుడనగుటకు అర్హమగు రీతిగా తయారు చేయుము. (తన బాహువులందు ఏర్పడిన బాధచే కొంత కష్టపు పలుకులు పలికి, అందుకు మరల క్షమాప్రార్థన చేయుట).

సవైయా

జాన సిరోమని హో హనుమాన సదా జన కే మన బాస తిహారో |

ఢారో బిగారో మైం కాకో కహా కేహి కారన ఖీఝత హౌం తో తిహారో ||

సాహేబ సేవక నాతే తో హాతో కియో సో తహాం తులసీ కో న చారో |

దోష సునాయే తైం ఆగేహుఁ కో హోశియార హ్వైం హోం మన తో హియ హారో ||16||

వివరణ : ఓ హనుమంతా! నీవు జ్ఞానులందు శిరోమణి వంటి వాడవు. భక్తులగు సేవకుల మనములందు నీ నిత్యనివాసము. నేను ఇతరుల కంటే ఏమి తక్కువవాడను? ఏమి భ్రష్టుడను? కాకున్న- మరి నీవు ఏ కారణమువలన నాయందు ప్రసన్నుడవైతివి? నేను మాత్రము నీ దాసుడనే. ఓ స్వామీ! నీవు నన్ను నీ భక్తుల స్థానమునుండి నెట్టివైచితివి. తులసీదాసు చేతిలో ఏమున్నది? కోర్కెగల హృదయములో దయయుంచి నా అపరాధమును తెలియజేయుము. దాని ద్వారా నీ కృపను పొందుటకు సమర్థుడనౌదును.

తేరే థపై ఉథపై న మహేస, థపై థిర కో కపి జే ఉర ఘాలే |

తేరే నిబాజే గరీబ నిబాజ బిరాజత బైరిన కే ఉర సాలే ||

సంకట సోచ సబై తులసీ లియే నామ ఫటై మకరీ కే సే జాలే |

బూఢ భయే బలి మేరిహిం బార, కి హారి పరే బహుతై నత పాలే ||17||

వివరణ : ఓ వానరశ్రేష్టా! నీవు నిల్పదలచిన దానిని శంకరుడు కూడా నాశనము చేయజాలడు. లయకారుడు రుద్రుడుకూడా అందుకు సమర్థుడు కాడు. అట్లే నీవు నాశనము చేయదలచుకొన్న యింటిని నిలుపగల సమర్థుడు ఎవడున్నాడు? నీ అనుగ్రహము ఎవరిమీద ఉంటుందో, వారు శత్రువుల హృదయమునందు పీడారూపముగా విరాజిల్లుదురు. ఓ హనుమంతా! నీ నామస్మరణ వలన సంకటములు, విచారములన్నీ సాలెగూడువలె పటాపంచెలగును. ఓ మహానుభావా! నా అవసరము వచ్చుసరికి నీవు ముదుసలివై పోతివా? పేదభక్తులను అనేకులను రక్షించి రక్షించి అలసిపోతివా? (అనగా నాకు వచ్చిన ఈ కష్టమును నీవు తీర్చలేనివాడవైతివా అని విచార పూర్వకముగా ప్రశ్నించుట)

సింధు తరే బడే బీర దలే ఖల, జారే హైం లంక సే బంక మవాసే |

తైం రని కేహరి కేహరి కే బిదలే అరి కుంజర ఛైల ఛవాసే ||

తోసో సమత్థ సుసాహేబ సేఈ సహై తులసీ దుఖ దోష దవా సే |

బానరబాజ ! బఢే ఖల ఖేచర, లీజత క్యోం న లపేటి లవాసే ||18||

వివరణ : ఆంజనేయా! నీవు సముద్రమును దాటి భయంకరులగు దుష్ట రాక్షసులను వినాశనము గావించి, లంకవంటి గొప్ప కోటను తగులబెట్టితివి. యుద్ధరంగం అనే వనమున సింహమువంటివాడా! శత్రువులగు రాక్షసులు, అడవియందు సంచరించు ఏనుగుపిల్లల వంటివారు. నీవు సింహమువలె వారిని నాశనమొనర్చితివి. నీవంటి సమర్థుడగు మంచిస్వామి సేవ చేయు తులసీదాసు దోషములు, దుఃఖములు అగ్నిపాలగుట ఆశ్చర్యకరము. ఓ వానర రూపుడవగు డేగ వంటివాడా! అనేక దుష్ట జనులు అను పక్షులు పెరుగుచున్నవి. వాటిని- చిన్న పిట్టలను చుట్టి వెంటాడినట్లు వెంటాడవేమి? (దుర్మార్గులను నాశనమొనర్చి నన్ను బాధలనుండి విముక్తుని చేయవేమని ప్రశ్నించుట).

అచ్ఛ విమర్దన కానన భాని దసానన ఆనన భా న నిహారో |

బారిదనాద అకంపన కుంభకరన సే కుఞ్జర కేహరి వారో ||

రామ ప్రతాప హుతాసన, కచ్ఛ, విపచ్ఛ, సమీర సమీర దులారో |

పాప తే సాప తే తాప తిహూఁ తేం సదా తులసీ కహ సో రఖవారో ||19||

వివరణ : అక్షకుమార విమర్దనుడవగు ఓ హనుమంతా! నీవు అశోక వాటికను విధ్వంసము చేసితివి. రావణునివంటి ప్రతాపవంతుడగు యోధుడిని ఏ మాత్రమూ లక్ష్యము చేయలేదు. నీవు ఇంద్రజిత్తు, అకంపనుడు, కుంభకర్ణుడు మున్నగు ఏనుగుల మదమునణచుటలో సింహానివి. శత్రువులనే గడ్డిపరకల సమూహానికి, శ్రీరామచంద్ర భగవానుని ప్రతాపము అగ్ని తుల్యమైనది. పవననందనుడే ఆ అగ్గికి తోడు వాయువు వంటివాడు. ఆ పవననందనుడే తులసీదాసును పాప, శాప, సంతాపములు మూడింటినుండి రక్షించువాడు.

ఘనాక్షరీ

జానత జహాన హనుమాన కో నివాజ్యో జన, మన అనుమాని బలి బోల న బిసారియే |

సేవా జోగ తులసీ కబహుఁ కహా చూక పరీ, సాహేబ సుభావ కపి సాహిబీ సంభారియే ||

అపరాధీ జాని కీజై సాసతి సహస భాన్తి, మోదక మరై జో తాహి మాహుర న మారియే |

సాహసీ సమీర కే దులారే రఘుబీర జూ కే, బాఁహ పీర మహాబీర బేగి హీ నివారియే ||20||

వివరణ : ఓ హనుమంతా! బలియైపోవుచున్నాను. నీ ప్రతిజ్ఞను సడలనీయవద్దు. నీ దయకు పాత్రులైన జనులు బాధారహితులుగా, ఎప్పుడూ ప్రసన్నులుగా ఉందురు. ఓ స్వామీ! కపిరాజా! తులసీదాసు నిన్ను సేవించుకొనుటకు ఎప్పుడు అర్హుడు అవుతాడు? ఏమయినా పొరపాటు జరిగినదా? యజమానిత్వమును నిలుపుకొనుము. నన్ను అపరాధిగా తలచినచో వేయి విధముల దుర్దశలిమ్ము. కాని ఎవరు లడ్డుపెట్టుట వలన కూడా మరణించునో, వానికి విషముపెట్టి చంపవద్దు. ఓ మహాబలవంతుడా! శ్రీరామచంద్రునకిష్టుడా! నా బాహువుల పీడ శీఘ్రముగా తొలగించుము. (ఈ రీతిగా తన బాధనుగూర్చి ప్రత్యక్షముగా ప్రార్ధింపనారంభించినాడు).

బాలక బిలోకి, బలి బారేం తేం ఆపనో కియో, దీనబన్ధు దయా కీన్హీం నిరుపాధి న్యారియే |

రావరో భరోసో తులసీ కే, రావరోఈ బల, ఆస రావరీయై దాస రావరో విచారియే ||

బడో బికరాల కలి కాకో న బిహాల కియో, మాథే పగు బలి కో నిహారి సో నిబారియే |

కేసరీ కిసోర రనరోర బరజోర బీర, బాఁహ పీర రాహు మాతు జ్యౌం పఛారి మారియే ||21||

వివరణ : ఓ దీనబంధూ! నేను బలియైపోవుచున్నాను. బాహువుల బాధ ప్రాణాంతకముగా ఉన్నది. బాల్యము నుండి నీవు దగ్గరకు తీసితివి, మాయారహితమైన అద్భుతమైన దయ చూపితివి. సత్యముగా ఆలోచింపుము. ఈ తులసీదాసు నీ దాసుడు. వీనికి నీవే ధైర్యము, బలము. నీయందే  ఆశ. అత్యంత భయానకమైన కలికాలం ఎవరిని బాధించదు? ఆ బలవంతుని కాలు నా నెత్తిపై ఉండుటను గమనించి దానిని తొలగించుము. ఓ కేసరీ కిశోరమా! ఓ శ్రేష్టవీరుడా! నీవు రణరంగమున కోలాహలము సృష్టించువాడవు. రాహువుయొక్క మాత సింహికను పడగొట్టినట్టు, పోరున పడగొట్టి కలిని సంహరింపుము. బాహు బాధను తొలగింపుము.

ఉథపే థపనథిర థపే ఉథపనహార, కేసరీ కుమార బల ఆపనో సంబారియే |

రామ కే గులామని కో కామ తరు రామదూత, మోసే దీన దూబరే కో తకియా తిహారియే ||

సాహేబ సమర్థ తో సోం తులసీ కే మాథే పర, సోఊ అపరాధ బిను బీర, బాఁధి మారియే |

పోఖరీ బిసాల బాఁహు, బలి, బారిచర పీర, మకరీ జ్యోం పకరి కే బదన బిదారియే ||22||

వివరణ : ఓ కేసరీకుమారా! నీవు బాధలలో ఉన్న సుగ్రీవ విభీషణాదులను నిలబెట్టువాడవు. రావణాదుల పతనమొనర్చువాడవు. అట్టి నీ బలమును స్మరించుకొనుము. ఓ రామదూతా! రామచంద్రుని సేవకులకు నీవు కల్పవృక్షము. నావంటి దీన దుర్బలులకు నీవే ఆశ్రయము. ఓ వీరాగ్రేసరా! తులసీదాసు నెత్తిపై నీవంటి సమర్థుడగు స్వామి ఉన్ననూ, ఆ కలిపురుషుడు బాధించుచున్నాడు. నేను వానికి బలియైపోవుచున్నాను. నా భుజము విశాలమైన చెరువుతో సమానమైనది. ఈ పీడ- అందలి జలచరములతో సమానమైనది. కావున నీవు ఆ మొసలివంటి జలచరమును పట్టుకొని దాని ముఖమును బ్రద్దలుకొట్టుము.

రామ కో సనేహ, రామ సాహస లఖన సియ, రామ కీ భగతి, సోచ సంకట నివారియే |

ముద మరకట రోగ బారినిధి హేరి హారే, జీవ జామవంత కో భరోసో తేరో భారియే ||

కూదియే కృపాల తులసీ సుప్రేమ పబ్బయతేం, సుథల సుబేల భాలూ బైఠి కై విచారియే |

మహాబీర బాఁకురే బరాకీ బాఁహ పీర క్యోం న, లంకినీ జ్యోం లాత ఘాత హీ మరోరి మారియే ||23||

వివరణ : నాకు రామచంద్రునియందు స్నేహము, భక్తి కలదు. రామ, లక్ష్మణ, సీతాదేవుల దయవలన కష్టములను ధైర్యముగా ఎదుర్కొనుట ఎరిగినాను. కావున నా శోక, కష్టములను దూరమొనర్చుము. సీతారామ లక్ష్మణులయందు ఇష్టుడవు కావున వారియందు శ్రద్ధకల నాకు మేలు కూర్చుము. హనుమంతుడు అపార దక్షిణసముద్రమును చూసి వ్యాకులపడినప్పుడు, జాంబవంతుడు హనుమంతునిపై మిక్కిలి నమ్మకము కలిగి ఉన్నాడు. ఓ దయాళుడా! తులసీదాసుయొక్క సుందర ప్రేమ రూపమగు మహేంద్ర పర్వతము నుండి దుముకుము. ఓ బలవంతుడా! బాహుపీడ రూపంలో ఉన్న లంకిణిని ఎందుకు మర్దించి చంపవు? నీవు అసాధారణముగా లంకావిజయమును సాధించినట్టు, నా బాహుపీడను తొలగించుము.

లోక పరలోకహుఁ తిలోక న విలోకియత, తోసే సమరథ చష చారిహూఁ నిహారియే |

కర్మ, కాల, లోకపాల, అగ జగ జీవజాల, నాథ హాథ సబ నిజ మహిమా బిచారియే ||

ఖాస దాస రావరో, నివాస తేరో తాసు ఉర, తులసీ సో, దేవ దుఖీ దేఖిఅత భారియే |

బాత తరుమూల బాఁహూసూల కపికచ్ఛు బేలి, ఉపజీ సకేలి కపి కేలి హీ ఉఖారియే ||24||

వివరణ : లోక పరలోకములందు, ముల్లోకములందు నాలుగు నేత్రములతో చూశాను. నీతో సమానుడైన యోగ్యుడు కనపడదు. ఓ స్వామీ! కర్మ, కాలము, లోకపాలురు, సమస్త స్థావర జంగమ జీవసమూహము నీ చేతిలోనే యున్నారు. నీ మహిమను ఆలోచించుకొమ్ము. ఓ దేవా! తులసీదాసు నీ నిజమైన సేవకుడు. వాని హృదయమే నీ నివాసం. అతడిప్పుడు పెద్ద దుఃఖములో ఉన్నాడు. మహాప్రభంజనమునందు వృక్షమూలమువలె పెళ్ళగింపబడుచూ, బాహుశూల మొగలిచెట్టువలె వ్యాపించినది. దాని వ్రేళ్ళనన్నిటినీ ఏకం చేసి వానరక్రీడగా పెళ్ళగించి పారవేయుము. నా బాహువ్యాధిని సమూలముగా నాశనమొనర్చుము.

కరమ కరాల కంస భూమిపాల కే భరోసే, బకీ బక భగినీ కాహూ తేం కహా డరైగీ |

బడీ బికరాల బాల ఘాతినీ న జాత కహి, బాఁహూ బల బాలక ఛబీలే ఛోటే ఛరైగీ ||

ఆఈ హై బనాఈ బేష ఆప హీ బిచారి దేఖ, పాప జాయ సబ కో గునీ కే పాలే పరైగీ |

పూతనా పిసాచినీ జ్యౌం కపి కాన్హ తులసీ కీ, బాఁహ పీర మహాబీర తేరే మారే మరైగీ ||25||

వివరణ : కర్మ రూపి, భయంకర కంసరాజు యొక్క అండకలది, బకాసురుని సోదరి అగు పూతనా రాక్షసి ఎవరికయినా భయపడునా? బాలలను కూడా చంపుటలో మిక్కిలి భయంకరమగు రీతి కలిగి, చెప్ప శక్యముగాని విధముననుండునది దాని లీల. అది తన బాహు బలంతో శోభాయమానముగా నుండు శిశువులను మోసగించును. నీవే విచారించి చూడుము. అది సుందరరూపము ధరించి వచ్చినది. నీబోటివారి పాలబడిన యెడల, అందరి పాపములు తొలగిపోవును. ఓ మహాబలవంతుడవగు కపిరాజా! తులసీదాసుయొక్క బాహుపీడ పూతనా పిశాచితో సమానమైనది. నీవు బాలకృష్ణుని వంటి వాడవు. ఇది నీ దెబ్బకే చచ్చును.

భాల కీ కి కాల కీ కి రోష కీ త్రిదోష కీ హై, బేదన బిషమ పాప తాప ఛల ఛాఁహ కీ |

కరమన కూట కీ కి జన్త్ర మన్త్ర బూట కీ, పరాహి జాహి పాపినీ మలీన మన మాఁహ కీ ||

పైహహి సజాయ, నత కహత బజాయ తోహి, బాబరీ న హోహి బాని జాని కపి నాఁహ కీ |

ఆన హనుమాన కీ దుహాఈ బలవాన కీ, సపథ మహాబీర కీ జో రహై పీర బాఁహ కీ ||26||

 వివరణ : ఈ కఠోర పీడ నా నొసట వ్రాసిన వ్రాతయా? లేక కాలపరిణామమా? క్రోధమా లేదా త్రిదోషపరిణామమా? నా భయంకర పాపముల పరిణామమా? దుఃఖము, మోసముల ఛాయయా? ఇది మారణాది ప్రయోగమా? లేక యంత్రమంత్ర రూప వృక్షమునకు ఫలమా? శత్రు మనఃకల్మషపు పూతనా! తొలగిపోలేదా? నేను ఢంకా కొట్టి చెప్తాను. నీవు ఆ కపిరాజు శక్తి స్వభావములు తెలిసికొని నా ఈ బాహుపీడ తొలగకున్నచో మహావీరుడు, బలవంతుడు అగు హనుమంతునిపై ఒట్టు పెట్టెదను. అప్పుడు ఆతడు ఊరక ఉండజాలడు. (భరింపరాని బాహుపీడ తులసీదాసును బహువిధాలా ఆలోచింపజేయుచున్నది)

సింహికా సఁహారి బల సురసా సుధారి ఛల, లంకినీ పఛారి మారి బాటికా ఉజారీ హై |

లంక పరజారి మకరీ బిదారి బార బార, జాతుధాన ధారి ధూరి ధానీ కరి డారీ హై ||

తోరి జమకాతరి మందోదరీ కఠోరి ఆనీ, రావన కీ రానీ మేఘనాద మహతారీ హై |

భీర బాఁహ పీర కీ నిపట రాఖీ మహాబీర, కౌన కే సకోచ తులసీ కే సోచ భారీ హై ||27||

 వివరణ : హనుమంతుడు సింహిక బలాన్ని అంతంచేసి, సురస మోసమునుండి ఉద్ధరింపబడినవాడై, లంకిణిని సంహరించి, అశోక వాటికను ధ్వంసము చేసెను. లంకా పట్టణాన్ని తగులబెట్టి, రాక్షససేనను వినాశం చేసెను. యమరాజు ఖడ్గాన్ని ధిక్కరించినటుల రావణాంతఃపురపు పరదా చించివేసి ఇంద్రజిత్తు తల్లి, రావణుని పట్టమహిషి అయిన మండోదరిని, రావణుని హోమము భగ్నం చేయడానికి, రాజమహలునుండి బయటకు తీసుకువచ్చెను. ఓ మహాబలి! కపిరాజా! ఏదో సంకోచమున పడి, ఈ నా బాహుపీడను వదలివేసెదవేమో అనియే ఈ తులసీదాసు విచారము. అఘటనఘటనా సమర్థుడవైన నీవు నన్ను వీడక నా బాహుబాధను తీర్చుము.

తేరో బాలి కేలి బీర సుని సహమత ధీర, భూలత సరీర సుధి సక్ర రవి రాహు కీ |

తేరీ బాఁహ బసత బిసోక లోక పాల సబ, తేరో నామ లేత రహైం ఆరతి న కాహు కీ ||

సామ దామ భేద విధి బేదహూ లబేద సిధి, హాథ కపినాథ హీ కే చోటీ చోర సాహు కీ |

ఆలస అనఖ పరిహాస కై సిఖావన హై, ఏతే దిన రహీ పీర తులసీ కే బాహు కీ ||28||

వివరణ : ఓ వీరుడా! నీ బాల్యక్రీడలను విని ధైర్యశాలురగు యోధులు సైతం భయభీతులవుతున్నారు. ఇంద్రుడు, సూర్యుడు, రాహువును తమ శరీర జ్ఞానమునే మరచిపోవుచున్నారు. నీ బాహుబలమువలన లోకపాలురందరూ శోకరహితులై ఉంటున్నారు. నీ నామస్మరణ చేయువారికి ఎట్టి దుఖములు ఉండవు. తులసీదాసుకు ఇన్ని రోజులుగా తీరని బాహుపీడ ఉన్నది. ఏమిటీ జాగు? ఇది తులసీదాసుపై కోపమా? పరిహాసమా? లేక శిక్షయా?

టూకని కో ఘర ఘర డోలత కఁగాల బోలి, బాల జ్యోం కృపాల నత పాల పాలి పోసో హై |

కీన్హీ హై సఁభార సార అఁజనీ కుమార బీర, ఆపనో బిసారి హైం న మేరేహూ భరోసో హై ||

ఇతనో పరేఖో సబ భాన్తి సమరథ ఆజు, కపిరాజ సాంచీ కహౌం కో తిలోక తోసో హై |

సాసతి సహత దాస కీజే పేఖి పరిహాస, చీరీ కో మరన ఖేల బాలకని కోసో హై ||29||

వివరణ : ఓ పేదలను పాలించు దయానిధీ! నేను ముక్కలు చెక్కలగుటకు సిద్ధముగా ఉన్న శిథిల గృహమువలె ఊగిపోవుచున్నాను. నీవు నన్ను పిలిచి, బాలకుని పోషించినట్లు పోషించితివి. ఓ వీరుడా! అంజనీకుమారా! నీవే నన్ను ముఖ్యముగా రక్షించితివి. నీ జనులను నీవు మరువవు అనునదే నా దృఢవిశ్వాసము. ఓ కపిరాజా! నీవు అన్ని విధములా సమర్థుడవు. నేను సత్యం చెప్పుచున్నాను. నిన్ను మించిన గొప్పవాడు ఈ మూడులోకములలో ఎవడున్నాడు? కాని నా పశ్చాత్తాపమేమిటంటే ఈ సేవకుడు దుర్దశను అనుభవిస్తున్నాడు. పిల్లల ఆటలో పడ్డట్లు, పిట్ట చచ్చిపోవుచుండగా నీవు తమాషా చూస్తున్నావు.

ఆపనే హీ పాప తేం త్రిపాత తేం కి సాప తేం, బఢీ హై బాఁహ బేదన కహీ న సహి జాతి హై |

ఔషధ అనేక జన్త్ర మన్త్ర టోటకాది కియే, బాది భయే దేవతా మనాయే అధీకాతి హై ||

కరతార, భరతార, హరతార, కర్మ కాల, కో హై జగజాల జో న మానత ఇతాతి హై |

చేరో తేరో తులసీ తూ మేరో కహ్యో రామ దూత, ఢీల తేరీ బీర మోహి పీర తేం పిరాతి హై ||30||

వివరణ : నా పాప ఫలితమో లేక ఆధ్యాత్మిక, ఆధిభౌతిక, ఆధిదైవికములు మొదలైన తాపముల ప్రభావమున ఏర్పడిన లేదా ఏదయినా శాపమువలన వచ్చినదో కాని, ఈ బాహుపీడ విపరీతముగా ఉన్నది. అది చెప్పజాలనిదిగా, భరింపరానిదిగా ఉన్నది. అనేక వైద్యములు, యంత్ర మంత్ర తంత్రములచే చికిత్స చేయబడినది. ఎన్నో దేవతలను కొలుచుటయైనది. కాని సర్వము వ్యర్థములైనవి. బాధ మాత్రం పెరుగుతూనే ఉన్నది. బ్రహ్మ, విష్ణు, మహేశ్వర, కర్మ, కాలములు, ప్రపంచ ప్రాణి జాలము కూడా నీ ఆజ్ఞను మీరజాలినవి కావు. ఓ రామదూతా! తులసీదాసు నీ దాసుడు. నీ ఈ ఉదాసీనత, నా ఈ పీడకన్నా మిక్కిలి బాధించుచున్నది.

దూత రామ రాయ కో, సపూత పూత వాయ కో, సమత్వ హాథ పాయ కో సహాయ అసహాయ కో |

బాఁకీ బిరదావలీ బిదిత బేద గాఇయత, రావన సో భట భయో ముఠికా కే ధాయ కో ||

ఏతే బడే సాహేబ సమర్థ కో నివాజో ఆజ, సీదత సుసేవక బచన మన కాయ కో |

థోరీ బాఁహ పీర కీ బడీ గలాని తులసీ కో, కౌన పాప కోప, లోప ప్రకట ప్రభాయ కో ||31||

వివరణ : నీవు శ్రీరామచంద్ర ప్రభునియొక్క దూతవు. పవనదేవుని పుత్రుడవు. ఏ కార్యం చేయుటకైనా సమర్థుడవు. నిరాశ్రయులకు సహాయకుడవు. నీ సుందరకీర్తి గాథ విఖ్యాతమైనది. దానిని వేదములు గానము చేయుచున్నవి. రావణునివంటి త్రిలోక విజయుడగు యోధుడు, నీ కోపమువలన దెబ్బకొట్టబడి గాయపడెను. ఇటువంటి యోగ్యుడగు స్వామి అనుగ్రహము కలిగి కూడా, ఈ నీ ముఖ్య సేవకుడు నేడు దుఃఖము పొందుచున్నాడు. ఈ కొద్ది బాహుపీడ తులసీదాసుకు మిక్కిలి వ్యధ కలిగించుచున్నది. స్వామీ! నా ఏ పాపమువలన, లేదా ఏ క్రోధమువలన నీ దయ నాపై కలుగుటలేదు.

దేవీ దేవ దనుజ మనుజ ముని సిద్ధ నాగ, ఛోటే బడే జీవ జేతే చేతన అచేత హైం |

పూతనా పిసాచీ జాతుధానీ జాతుధాన బాగ, రామ దూత కీ రజాఈ మాథే మాని లేత హైం ||

ఘోర జన్త్ర మన్త్ర కూట కపట కురోగ జోగ, హనుమాన ఆన సుని ఛాడత నికేత హైం |

క్రోధ కీజే కర్మ కో ప్రబోధ కీజే తులసీ కో, సోధ కీజే తినకో జో దోష దుఖ దేత హైం ||32||

వివరణ : దేవి, దేవత, రాక్షస, మనుష్య, ముని, సిద్ధ, నాగాది రూపములో ఉండి చిన్నవిగాను, పెద్దవిగాను, ఉండే జడ చేతనములగు జీవములెన్ని కలవో అవియు, అట్లే పూతన, పిశాచి, రాక్షసి, రాక్షసుడు వంటి కుటిలప్రాణులెన్ని కలవో అవియు- రామదూత ఆంజనేయుని ఆజ్ఞను శిరసావహించి గౌరవించుచున్నవి. భీషణ యంత్ర మంత్రములు అన్నీ, హనుమంతుని ప్రార్థన వినబడగానే ఆ చోటు విడచిపోవును. ఓ హనుమంతా! నా దుష్టకర్మపై క్రోధము వహించుము. తులసీదాసుకు ఉపదేశము చేయుము. దుఃఖ కారణములైన నాయందలి దోషములను సంస్కరింపుము.

తేరే బల బానర జితాయే రన రావన సోం, తేరే ఘాలే జాతుధాన భయే ఘర ఘర కే |

తేరే బల రామ రాజ కియే సబ సుర కాజ, సకల సమాజ సాజ సాజే రఘుబర కే ||

తేరో గునగాన సుని గీరబాన పులకత, సజల బిలోచన బిరంచి హరిహర కే |

తులసీ కే మాథే పర హాథ ఫేరో కీస నాథ, దేఖియే న దాస దుఖీ తోసో కనిగర కే ||33||

వివరణ : ఓ హనుమంతా! నీ బలము యుద్ధమున వానరులకు రావణునినుండి విజయము సాధించెను. నీ ధాటికి రక్కసులు చెట్టుకొకరు పుట్టకొకరుగా పోయిరి. నీ బలము కారణముగానే శ్రీరామచంద్రుడు దేవతల సర్వకార్యములు పూర్తిచేసెను. నీవే శ్రీరామ పరివారమునకు సర్వసాధనములు సమకూర్చినవాడవు. నీ గుణగానము విని దేవతలు రోమాంచితులగుదురు. బ్రహ్మ, విష్ణు మహేశ్వరాదులు ఆనందబాష్పపూర్ణనేత్రులగుదురు. ఓ వానరాధిపా! ఈ తులసీదాసు శిరస్సుపై నీ అభయహస్త  ముంచుము. నీ వంటి మర్యాద నిల్పుకొను వారి దాసులెన్నడూ దుఃఖములనుభవింపరాదు.

పాలో తేరే టూక కో పరేహూ చూక మూకియే న, కూర కౌడీ దూకో హౌం ఆపనీ ఓర హేరియే |

భోరానాథ భోరే హీ సరోష హోత థోరే దోష, పోషి తోషి థాపి ఆపనో న అవ డేరియే ||

అఁబు తూ హౌం అఁబు చూర, అఁబు తూ హౌం డింభ సో న, బూఝియే బిలంబ అవలంబ మేరే తేరియే |

బాలక బికల జాని పాహి ప్రేమ పహిచాని, తులసీ కీ బాఁహ పర లామీ లూమ ఫేరియే ||34||

వివరణ : స్వామీ! నీ పాదరేణువునయిన నేను ప్రమాదమున పడినను మౌనముగా ఉండుట తగదు. నేను అపమార్గమున పోవువాడనే కావచ్చును. కాని నీవు నీకు తగినటుల చూడుము. సంతోషముగా నన్ను రక్షించి పాలింపుము. నీ సేవకుడను కావున నాకు దుర్దశనీయకుము. నీవు జలమయినచో నేను చేపను. నీవు తల్లివయినచో నేను పసిపిల్లవాడను. ఆలస్యము చేయవద్దు. నాకు నీవే దిక్కు. ఈ పసివాని ఆవేదననెరిగి ప్రేమతో రక్షింపుము. తులసీదాసు చేతిపై నీ పొడవైన తోకను చుట్టి నా బాహుపీడ తొలగించుము స్వామి.

ఘేరి లియో రోగని, కుజోగని, కులోగని జ్యౌం, బాసర జలద ఘన ఘటా ధుకి ధాఈ హై |

బరసత బారి పీర జారియే జవాసే జస, రోష బిను దోష ధూమ మూల మలినాఈ హై ||

కరునానిధాన హనుమాన మహా బలవాన, హేరి హఁసి హాఁకి ఫూంకి ఫౌంజై తే ఉడాఈ హై |

ఖాయే హుతో తులసీ కురోగ రాఢ రాకసని, కేసరీ కిసోర రాఖే బీర బరిఆఈ హై ||35||

వివరణ : రోగములు, దుష్టయోగములు, దుర్మార్గులగు జనులు నన్ను- పగటిపూట దట్టమైన మేఘముల సముదాయము ఆకాశం మీద పరుగిడినట్లు వచ్చి చుట్టుముడుతున్నారు. ఏ అపరాధము లేని నాయందు క్రోధము వహించి బాహుపీడారూపముగా నన్ను ఇబ్బంది పెట్టుచున్నారు. ఓ దయానిధీ! మహాబలవాన్‌! హనుమాన్‌! నీవు నవ్వుతూ చల్లని మంచు కురిపించుము. శత్రుసేనను యుద్ధమున నాశనము చేయుము. ఓ కేసరినందనా! దుష్టరోగరూపుడగు నిర్దయ రాక్షసుడు నన్ను పీడించుచున్నాడు. నీ బలమువలన ఆ రోగరాక్షసుని బారినుండి నన్ను రక్షింపుము.

సవైయా

రామ గులామ తు హీ హనుమాన గోసాఁఈ సుసాఁఈ సదా అనుకూలో |

పాల్యో హౌం బాల జ్యోం ఆఖర దూ పితు మాతు సోం మంగల మోద సమూలో ||

బాఁహ కీ బేదన బాఁహ పగార పుకారత ఆరత ఆనఁద భూలో |

శ్రీ రఘుబీర నివారియే పీర రహౌం దరబార పరో లటి లూలో ||36||

వివరణ : ఓ హనుమాన్‌! నీవు గొప్ప దైవానివి. ఎప్పుడూ శ్రీరామచంద్రుని సేవకుల పక్షము వహించువాడవు, ఆనందము, మంగళములకు మూలమైన రెండక్షరములు “రామ” అనునవి తల్లిదండ్రులవలె నన్ను కాపాడుచున్నవి. భుజములను ఆశ్రయముగా ఇచ్చు ఓ హనుమాన్‌! బాహుపీడవలన నేను ఊగిపోవుచూ దుఃఖమయుడనై రొద పెట్టుచున్నాను. ఈ బాహువుల బాధను తొలగించుము. దీనివలన నేను దుర్బలుడనై, అవిటివాడినై నీ సేవలో పడియున్నాను.

ఘనాక్షరీ

కాల కీ కరాలతా కరమ కఠినాఈ కీధౌ, పాప కే ప్రభావ కీ సుభాయ బాయ బావరే |

బేదన కుభాఁతి సో సహీ న జాతి రాతి దిన, సోఈ బాఁహ గహీ జో గహీ సమీర డాబరే ||

లాయో తరు తులసీ తిహారో సో నిహారి బారి, సీంచియే మలీన భో తయో హై తిహుఁ తావరే |

భూతని కీ ఆపనీ పరాయే కీ కృపా నిధాన, జానియత సబహీ కీ రీతి రామ రావరే ||37||

వివరణ : కాలము యొక్క భయానక కర్మల కాఠిన్యమో, పాపప్రభావమో తెలియదుకాని రాత్రింబవళ్ళు తీవ్ర బాధగా ఉన్నది. అది సహింపరానిదిగా ఉండి ఏ చేతిని హనుమంతుడు పట్టినాడో, ఆ చేతినే పట్టి పీడించుచున్నది. స్వామీ! ఈ తులసీరూపమగు, వృక్షమును నీవే మొలిపించితివి. ఇది తాపత్రయము వలన జ్వాలతో తపింపబడి వాడిపోవుచున్నది. దీనివైపు నీవు చల్లగా చూసి, కృపాజలము చల్లుము. ఓ దయామయుడవైన శ్రీరామచంద్ర ప్రభూ! నీకు ప్రాణులయెడ జరుగు సర్వవిధముల ప్రమాదములు తెలియును కదా!

పాఁయ పీర పేట పీర బాఁహ పీర ముంహ పీర, జర జర సకల పీర మఈ హై |

దేవ భూత పితర కరమ ఖల కాల గ్రహ, మోహి పర దవరి దమానక సీ దఈ హై ||

హౌం తో బిను మోల కే బికానో బలి బారే హీతేం, ఓట రామ నామ కీ లలాట లిఖి లఈ హై |

కుఁభజ కే కింకర బికల బూఢే గోఖురని, హాయ రామ రాయ ఐసీ హాల కహూఁ భఈ హై ||38||

వివరణ : పాదముల బాధ, ఉదరమున బాధ, బాహువులందు బాధ, ముఖమున బాధ-ఇట్లు దేహమంతా బాధామయమై శిథిలమవుతున్నది. దేవత, ప్రేత, పితృ, కర్మ, కాల, దుష్టగ్రహాదులన్నీ కలసివచ్చి చుట్టుముట్టి నాపై ఫిరంగులు ప్రేల్చుచున్నవి. వీనికి   బలి అయిపోవుచున్నాను. నేను చిన్ననాటినుండి మూల్యము లేకనే నీ చేతికి అమ్ముడుపోయి ఉన్నాను. నీవు నా కపాలమున రామనామము వ్రాసియున్నావు. ఓ రామచంద్రప్రభూ! అగస్త్యముని సేవకుడు ఆవు గిట్టల మధ్య చిక్కుకొన్న రీతిగా నా స్థితియైనది.

బాహుక సుబాహు నీచ లీచర మరీచ మిలి, ముఁహ పీర కేతుజా కురోగ జాతుధాన హై |

రామ నామ జప జాగ కియో చహోం సానురాగ, కాల కైసే దూత భూత కహా మేరే మాన హై ||

సుమిరే సహాయ రామ లఖన ఆఖర దౌఊ, జినకే సమూహ సాకే జాగత జహాన హై |

తులసీ సఁభారి తాడకా సఁహారి భారి భట, బేధే బరగద సే బనాఈ బానవాన హై ||39||

వివరణ : బాహు పీడారూపుడగు నీచ సుబాహుడు, దైహిక అశక్తతా రూపుడగు మారీచ రాక్షసుడు, ముఖపీడా రూపిణియగు తాటకయు- ఇతర చెడురోగములు అను రాక్షసులతో కూడియున్నారు. నేను రామనామ జపరూపమగు యజ్ఞమును ప్రేమతో చేయగోరుచున్నాను. కాని యమదూతలతో సమానమైన వీరు నన్ను వశముచేసుకొందురా? లేక ప్రపంచమంతటా గొప్ప నామమై విలసిల్లు “రామ” అను రెండక్షరములు స్మరించు నాకు రక్షణ జరుగునా? ఓ తులసీ దాసా! నీవు తాటకావధ చేయగల గొప్ప యోధుని స్మరణ చేయుము. అతడే ఈ ప్రమాదకారులందరినీ తన బాణమునకు గురిచేసి, మర్రిపండ్లు పడవేసినట్లు  పడవేయును.

బాలపనే సూధే మన రామ సనముఖ భయో, రామ నామ లేత మాఁగి ఖాత టూక టాక హౌం |

పరయో లోక రీతి మేం పునీత ప్రీతి రామ రాయ, మోహ బస బైఠో తోరి తరకి తరాక హౌం ||

ఖోటే ఖోటే ఆచరన ఆచరత అపనాయో, అంజనీ కుమార సోధ్యో రామపాని పాక హౌం |

తులసీ గుసాఁఈ భయో భోండే దిన భూల గయో, తాకో ఫల పావత నిదాన పరిపాక హౌం ||40||

వివరణ : నేను బాల్యావస్థ నుండి సూటియైన మనసుతో శ్రీరామచంద్రునకు అభిముఖుడనై రామనామమును ఉచ్చరిస్తూనే భోజ్య పదార్థములను తినుచుండువాడను. యువావస్థలో లోకరీతిలో పడి అజ్ఞానవశుడనై శ్రీరామచంద్ర ప్రభువుయొక్క పవిత్రనామ మందలి ప్రీతిని మరచి సంసారమున మునిగియుంటిని. ఆ సమయమున సుఖలాలసుడనై ఉన్న నన్ను హనుమంతుడు చేరదీసి శ్రీరామచంద్రుని పవిత్ర హస్తములతో సంస్కరించెను. తులసీదాసును గోస్వామిని అయితిని. వెనుకటి చెడు దినములు మరచిపోతిని. చివరకు దాని ఫలితమును ఇప్పుడు చక్కగా అనుభవించుచున్నాను. (తులసీదాసు యౌవనమున కామాంధుడై భార్యాలోలుడై గడిపి ఆమె విమర్శ వాక్యముల వలననే సంసారవిముఖుడయ్యెను)

అసన బసన హీన బిషమ బిషాద లీన, దేఖి దీన దూబరో కరై న హాయ హాయ కో |

తులసీ అనాథ సో సనాథ రఘునాథ కియో, దియో ఫల సీల సింధు ఆపనే సుభాయ కో ||

నీచ యహి బీచ పతి పాఇ భరు హాఈగో, బిహాఇ ప్రభు భజన బచన మన కాయ కో |

తా తేం తను పేషియత ఘోర బరతోర మిస, ఫూటి ఫూటి నికసత లోన రామ రాయ కో ||41||

వివరణ : భోజన, వస్త్రములు లేక భయంకర విషాదమున పడియున్న దీన దుర్బలులను చూసి పరిహసించక ఉండువారెవ్వరు? అట్టి అనాథదశలో ఉన్న తులసీదాసును మాత్రం, దయాసముద్రుడగు అతనియొక్క స్వామి శ్రీరామచంద్రుడు, దిక్కుకలవానిని చేసి తన సహజ పద్ధతిలో ఉత్తమమైన ఫలితమును ప్రసాదించెను. ఇంతలో నీచ ప్రతిష్టవలన గర్వమందితిని. త్రికరణశుద్ధిగా రామ భజనము వీడితిని. దీనివలన శరీరమున భయంకరమగు బుడిపెలు వెలువడి ఈ కష్టములనుండి మరల రామచంద్రునియెడ కృతజ్ఞతలు మొలకలెత్తుచున్నవి.

జీఓ జగ జానకీ జీవన కో కహాఇ జన, మరిబే కో బారానసీ బారి సుర సరి కో |

తులసీ కే దోహూఁ హాథ మోదక హైం ఐసే ఠాఁఊ, జాకే జియే ముయే సోచ కరిహైం న లరి కో ||

మో కో ఝూఁటో సాఁచో లోగ రామ కౌ కహత సబ, మేరే మన మాన హై న హర కో న హరి కో |

భారీ పీర దుసహ సరీర తేం బిహాల హోత, సోఊ రఘుబీర బిను సకై దూర కరి కో ||42||

వివరణ : జానకీ జీవనుడగు రామచంద్రుని దాసునిగా చెప్పుకొని ప్రపంచమున జీవింతును. అట్లే మరణమునకై కాశి మరియు గంగా జలముల దేవనదీతీరం ఉండనే ఉన్నది. ఈ రీతిగా తులసీదాసుకు జీవన్మరణములు రెండిట దిగులులేదు. అతని కుడి ఎడమ చేతుల రెండిటా లడ్డు ఉన్నటులే. ప్రజలందరూ నిజం చెప్పినా అబద్ధము చెప్పినా తులసీదాసును రామదాసునిగానే పలుకుతారు. నేను రామచంద్రుని భక్తుడనే కాని శివభక్తుడనుకాను, విష్ణు భక్తుడనూ కాను అనునదే నా మనస్సున గల గర్వకారణ విషయము కూడా. ఈ భయంకర శారీరక పీడతో వికలుడనై పోవుచున్నాను. రఘునాథుడు తప్ప ఆ బాధను  తీర్చగలవారెవరున్నారు?

సీతాపతి సాహేబ సహాయ హనుమాన నిత, హిత ఉపదేశ కో మహేస మానో గురు కై |

మానస బచన కాయ సరన తిహారే పాఁయ, తుమ్హరే భరోసే సుర మైం న జానే సుర కై ||

బ్యాధి భూత జనిత ఉపాధి కాహు ఖల కీ, సమాధి కీ జై తులసీ కో జాని జన ఫుర కై |

కపినాథ రఘునాథ భోలానాథ భూతనాథ, రోగ సింధు క్యోం న డారియత గాయ ఖుర కై ||43||

వివరణ : ఓ హనుమంతా! నేను త్రికరణశుద్ధిగా నీ చరణములే శరణువేడినవాడను. నీవు ఉంటివి అను ధైర్యమున దేవతలకే దేవతలైనను వారిని స్వీకరింపలేదు. రోగమో లేక ప్రేతములవలన ఏర్పడినదో లేదా ఇతర దుష్టపీడయో కాని దీనిని దూరము చేసి, తులసీదాసును నీ నిజమైన సేవకునిగా గ్రహించి వీనికి శాంతి చేయుము. రోగరూపమైన మహాసముద్రమును అవలీలగా దాటుటకు వీలగునట్లు ఆవు గిట్టంత మాత్రము ఎందుకు చేయజాలవు?

కహోం హనుమాన సోం సుజాన రామ రాయ సోం, కృపానిధాన సంకర సోం సావధాన సునియే |

హరష విషాద రాగ రోష గున దోష మఈ, బిరచీ బిరఞ్చీ సబ దేఖియత దునియే ||

మాయా జీవ కాల కే కరమ కే సుభాయ కే, కరైయా రామ బేద కహేం సాఁచీ మన గునియే |

తుమ్హ తేం కహా న హోయ హా హా సో బుఝైయే మోహిం, హౌం హూఁ రహోం మౌనహీ వయో సో జాని లునియే ||44||

వివరణ : నేను హనుమంతునకు, సుజ్ఞానియగు రామునకు, దయానిలయుడగు శంకరునకు చెప్పుచున్నాను. సావధానముగా వినుడు. బ్రహ్మదేవుడు ప్రపంచమును హర్ష, విషాద, రాగ, రోష గుణ, దోష మయముగా నొనర్చెనని తెలియుచున్నది. వేదము, మాయ, జీవుడు, కాలము, కర్మము స్వభావముల నొనర్చువాడు శ్రీరామచంద్రుడు. ఇది సత్యము. ఇట్లు పల్కిన తులసీదాసు హనుమదనుగ్రహమునకు పాత్రుడై బాహుపీడ తొలగి తన దైవ చింతనలో నిలచెను.